Internetbureau Rotterdam 
Dit bericht is geplaatst op zaterdag 18 februari 2012 om 09:15 in categorieën Column. Je kunt de reacties volgen via een RSS 2.0 feed. Je kunt een reactie plaatsen, of een trackback van je eigen site plaatsen.
Wiskundemeisjes
Ionica & Jeanine
Waarom heet wiskunde eigenlijk wiskunde?
In Column, door Ionica
Deze column staat vandaag in de Volkskrant.
Over de naam van deze rubriek, wiskundemeisjes, is al heel wat gemopperd. Dat meisjes is denigrerend voor serieuze wiskundigen. En zijn we sowieso niet te oud om onszelf meisjes te noemen? Maar nooit krijgen we vragen over het eerste deel van de naam, terwijl wiskunde toch best een merkwaardig woord is. In het Engels heet het vak mathematics, in het Frans mathématiques en in het Hongaars matematika. Allemaal afkomstig van máthÄ“ma, oud-Grieks voor “wat men leertâ€. Hoe komen wij dan aan wiskunde?
Die naam hebben we te danken aan wiskundige Simon Stevin (1548-1620). In zijn tijd verschijnen wetenschappelijke werken in het Latijn. Stevin vindt dat onzin en schrijft zelf zeer bewust in het Nederlands. Dat is namelijk een heldere, efficiënte taal en bovendien kunnen zo ook werklieden zijn teksten lezen. Aan het begin van zijn boek Wheegconst gaat Stevin bladzijden lang te keer over taal en geeft hij lijsten waaruit blijkt dat het Nederlands veel lekker korte woorden van één lettergreep heeft. Tegen buitenlanders die klagen dat Nederlands moeilijk om te leren is zegt hij: “Om dat een witte muer beter om schilderen is dan Paris oirdeel, is sy daerom oock constigher?â€
Paris oirdeel - iets kunstiger dan een witte muur (zou ik zeggen)
Stevin introduceert een hele lijst Nederlandse alternatieven voor leenwoorden. Hij gebruikt bijvoorbeeld liever middellijn dan diameter. Veel van zijn termen gebruiken we nog steeds: wiskunde bijvoorbeeld. Maar ook evenwijdig, meetkunde, sterrenkunde en scheikunde. Wiskunde komt overigens van het al langer gebruikte wisconst: de kunst van het weten (denk aan het Duitse wissen of “wis en waarachtigâ€).
Niet alle woorden van Stevin worden een succes. Zo wil hij singconst gebruiken voor muziek, letterconst voor grammatica en redenconst voor retoriek. Hij houdt duidelijk erg van const, maar deze alternatieven slaan niet aan. Erg mooi vind ik strijtreden voor argument. En kunt u nog raden wat Stevin bedoelt met een lanckrondt?
Stevin doet veel meer dan het propageren van de Nederlandse taal. Hij schrijft een hele reeks boeken en combineert in zijn werk steeds nieuwe theoretische ontdekkingen met praktische toepassingen. In 1585 verschijnt bijvoorbeeld De Thiende, een invloedrijk pleidooi om het tientallig stelsel te gebruiken. Natuurlijk is dit boek geschreven in zijn volkstaal en in de opdracht maakt hij duidelijk voor wie het is: “Den sterrekijckers, landtmeters, tapijtmeters, wijnmeters, lichaemmeters int ghemeene, muntmeesters ende alle cooplieden wenscht Simon Stevin gheluckâ€. Zijn boek is een bestseller, mede door de praktische tips die hij hierin geeft. Zo laat hij zien hoe tapijtmeesters hun meetstok aan de achterkant kunnen indelen in tienden om hun rekenwerk te vereenvoudigen.
Hobbyprojectje van Simon Stevin
Stevin is ook militair adviseur van Prins Maurits en laat de prins de blits maken met een zeilwagen die 28 passagiers supersnel van Scheveningen naar Petten brengt. Verder bewijst hij vóór Galileo dat voorwerpen van verschillende gewichten even snel vallen, ontwerpt hij betere molens en schrijft een handboek voor burgers tijdens roerige tijden.
Kortom: wat een held was die Simon Stevin. Hij draait zich vast om in zijn graf als hij hoort dat de Nederlandse universiteiten nu voornamelijk in het Engels werken.
zaterdag 18 februari 2012 om 09:39
Zou Stevins 'letterconst' niet bewaard zijn in onze 'letterkunde'? Als hij er inderdaad alleen de grammatica mee bedoelde, niet natuurlijk.
zaterdag 18 februari 2012 om 09:54
lanckrondt: ellips?
zaterdag 18 februari 2012 om 10:18
@Willy: Daar had ik niet aan gedacht. Maar inderdaad! Ik weet niet hoe ruim Stevin "grammatica" opvatte.
@Bart: In één keer goed!
zaterdag 18 februari 2012 om 13:23
Het woord stelkunde (door Stevin geïntroduceerd als stelconst) is synoniem voor wat we nu klassieke algebra (oplossen van vergelijkingen) noemen. Ook het woord driehoek (driehouck in Stevins oorspronkelijke spelling) is door hem geïntroduceerd ter vervanging van het Latijnse triangulus. Het door hem geïntroduceerde eenheid (oorspronkelijk gespeld als eenheyt) vervangt het Latijnse unitas. Ook het woord kegelsnede (door hem gespeld als keghelsne) is door hem geïntroduceerd ter vervanging van het Latijnse coni sectio, in het Engels bewaard gebleven als conic sections. Voor het Latijnse woord radix introduceerde hij de term wortel. Voor het woord axioma had hij de term ghemeene regel bedacht en voor bibliotheca de term bouckamer. Voor het Latijnse decimalis had hij het woord thienig bedacht, wat in de titel van zijn boek De Thiende terugkomt. Voor het Latijnse theorema had hij de term vertoogh bedacht, voor definitio het woord bepaling, voor propositio het woord voorstel, voor problema het woord werkstuk, voor quadratum het woord viercant, voor elementa het woord beghinselen, voor divisio het woord deeling, voor similis het woord ghelijck, voor argumentum de term cort begryp en voor conclusio het woord besluyt.
zaterdag 18 februari 2012 om 17:01
Hij is ook de uitvinder (en enige gebruiker) van de clootcrans: http://nl.wikipedia.org/wiki/Clootcransbewijs
Trouwens: die zeilwagen is wel met erg veel artistieke vrijheid getekend. Als de zon in het zuiden staat moet dit tafereel zich afspelen op een oostkust. Ook meen ik wat bergen te ontwaren links op de achtergrond.
zaterdag 18 februari 2012 om 19:55
Weet iemand of "spraakkunst" ook van Stevin is? Ik heb het niet kunnen vinden, maar het past heel mooi in het rijtje van "const-" woorden. Het zou me plezier doen als het zo was.
Overigens blijkt Stevin, behalve "lanckrondt", ook "scheefrondt" voor ellips te gebruiken. Dat is makkelijk op het Internet te vinden door op "lanckrondt" te zoeken. Je vindt het bijvoorbeeld hier: http://www.dbnl.org/tekst/stev001wisc02_01/stev001wisc02_01-x4.pdf
Stevin was inderdaad iemand die tot de verbeelding spreekt.
zaterdag 18 februari 2012 om 19:56
.. en nu heb ik al een heleboel gepost en nog niet verteld hoe ik van jullie site geniet .. Bij deze!
zondag 19 februari 2012 om 23:50
Met 'letterkunst' bedoelde Stevin echt 'grammatica', niet 'letterkunde, literatuur'. Die betekenis kreeg het woord later wel, en nog weer later werd dit vervangen door 'letterkunde'.
Het woord 'spraakkunst' is niet door Stevin bedacht, maar waarschijnlijk door Christian van Heule (dezelfde man die het verschil tussen 'hen' en 'hun' heeft bedacht). Maar 'spraakkunst' kán ook een vertaling van het Duitse 'sprachkunst' zijn, dat ietsje ouder is.
http://www.wnt.inl.nl/iWDB/search?actie=article_content&wdb=WNT&id=M036920 (klik op de gebogen pijltjes om alles te zien)
http://www.wnt.inl.nl/iWDB/search?actie=article_content&wdb=WNT&id=M065517
http://etymologiebank.nl/trefwoord/spraakkunst
maandag 20 februari 2012 om 10:37
Die zeilwagen is zo te zien de voorloper van de superbus van Wubbo: http://www.flixya.com/files-photo/g/e/g/gegat2014906.jpg
maandag 20 februari 2012 om 15:41
Het zit een heel klein beetje anders: Stevin verzon wisconst, niet wiskunde; zie http://etymologiebank.nl/trefwoord/wiskunde
maandag 20 februari 2012 om 16:21
Een bèta met een levendige belangstelling voor taal, wanneer maak je dat nog mee? Ionica beantwoordt hiermee aan het renaissance-ideaal van de Homo Universalis (Homo: mens, m/v natuurlijk!)Ik onderschrijf van harte dat het prachtig is dat wij eigen Nederlandse woorden hebben voor allerlei begrippen, en ik ondersteun tevens van harte de mening dat het belachelijk is dat op Nederlandse Universiteien door Nederlandse hoogleraren aan (grotendeels) Nederlandse studenten in het koeter-Engels wordt lesgegeven. Als klein land zijn we groot in het absurde!
maandag 20 februari 2012 om 16:41
Toch wel jammer dat in een discussie over de Nederlandse taal (en dan vooral over het belang ervan) kalenderdata in het Engels tevoorschijn komen. Kan de webmaster de software niet aanpassen op dit punt
maandag 20 februari 2012 om 18:45
Een wiskundeleraar aan de school waar ik jarenlang gewerkt heb, gaf een eigen invulling aan het woord 'wiskunde'. Had hij een bord volgeschreven, dan moest het schoongewist worden. Droogwissen gaf teveel stof, natwissen maakte het bord naar zijn zin te langdurig onbruikbaar voor nieuw schrijfwerk. Dus had hij een stofzuiger in zijn lokaal, en met de blaaskant daarvan maakte hij in korte tijd het bord weer beschrijfbaar. Het geloei van de (aftandse) stofzuiger van onze wiskunstenaar klonk ettelijke malen per lesuur door de school.
woensdag 22 februari 2012 om 00:57
Ik heb de indruk dat wat hier ook speelt is hoe gemakkelijk je een woord kunt uitspreken. Een woord als "wisconst" of iets wat hieruit wordt afgeleidt zoals "wiskunde", moet kunnen concurreren met zoiets al "mathematica" of iets wat hier op lijkt.
Om "mathematica" uit te spreken moet je wat meer bewegingen met je mondspieren maken die ook iets lastiger zijn dan als je "wisconst" wil uitspreken. het verschil is vrij groot zodat er ook nog ruimte was om "wisconst" te veranderen in "wiskunde", wat iets meer moeite kost.
In het geval van "singconst" is het duidelijk dat dit iets moeilijker uit te spreken is dan "muziek". In andere gevallen is het verschil niet altijd zo groot, maar dan heeft het Engels meestal de voorkeur.
Een modern voorbeeld: "Ruimteveer" is wat gemakkelijker uit te spreken dan "Space Shuttle"
woensdag 22 februari 2012 om 20:53
En "wordt afgeleidt"!!!!! spreek je net zo uit als
"wordt afgeleid"
Maar dat is dan wel grammatica.
HH
donderdag 8 maart 2012 om 23:46
Prachtig, Nederlandse wiskunde, ik hoor Epsilon..
maandag 10 juni 2013 om 11:06
hoi ik ben kito
ik hou van bananen
ik heb een kangoeroe
en we kunnen wel een keer samen wat gaan drinken
WISKUNDE