Wiskundemeisjes

Hoera voor Bruno Ernst!

Zoals we eerder al schreven: vrijdag 30 maart wordt in Leiden een symposium georganiseerd ter ere van Bruno Ernst. Onder dit pseudoniem ontwikkelde leraar Hans de Rijk tal van activiteiten: hij richtte de eerste Nederlandse volkssterrenwacht op, schreef boeken over Escher en begon het wiskundetijdschrift Pythagoras.

De 81-jarige grootheid in wetenschapspopularisering wordt een middag in het zonnetje gezet met lezingen over zijn favoriete onderwerpen uit de natuurkunde, wiskunde en sterrenkunde. Frank Israel is hoogleraar in de sterrenkunde en initiatiefnemer van het symposium. We spreken hem op zijn werkkamer bij de Leidse Sterrewacht.

Wanneer kwam u de naam Bruno Ernst voor het eerst tegen?
Ik was al vroeg in sterrenkunde geïnteresseerd. Toen ik een jaar of veertien was kreeg ik met sinterklaas de W.P. Atlas van het heelal. Een prachtig boek, gemaakt door Bruno Ernst en Tjomme de Vries. Het boek was systematisch opgebouwd, met voorin mooie foto’s met een korte tekst en achterin een encyclopedie van het heelal. Het was ook heel modern in die tijd, met foto’s van de aarde uit een raket. Ernst was toen nog broeder in Oudenbosch. Bij het klooster hoorde een kostschool en Ernst gaf daar wiskunde, natuurkunde en kosmografie. Hij wist daardoor precies hoe hij moeilijke dingen duidelijk kon uitleggen.

Heeft u hem ooit persoonlijk ontmoet?
Nee, ik zal hem op het symposium voor het eerst in het echt zien. We
hebben lang geleden wel eens gecorrespondeerd, de sterrenkunde is een kleine wereld. Ernst was in de jaren zestig bijvoorbeeld redacteur van een rubriek over sterrenkunde in het tijdschrift Hobby Bulletin. In die rubriek moest ook iets komen over ruimtevaart. Daar was hij minder in thuis, dus vroeg hij mij -als scholier- om daarover te schrijven.

Zijn naam kwam je ook in andere tijdschriften wel tegen. Ernst heeft altijd een uitgesproken mening, wat soms voor opschudding zorgde. Ernst introduceerde bijvoorbeeld de Kutter-telescoop (die ook wel Schiefspiegler genoemd werd) in Nederland. Deze telescoop werkt met een afbeelding buiten de optische as, wat in principe met enorme beeldfouten gepaard gaat, maar de twee spiegels zijn zo gekozen dat ze elkaars beeldfouten bijna helemaal opheffen. Niet helemaal, en daardoor kun je die telescoop niet willekeurig groot maken, maar voor de meeste amateur-astronomen is dat geen probleem. Het hele idee sprak Ernst enorm aan, ook omdat die Kutter-telescoop relatief makkelijk te bouwen was. Veel bekende amateur-astronomen uit die tijd vonden die Kutter-telescoop helemaal niets en mopperden dat hij niet goed was. Volgens mij vonden ze bovendien dat Ernst zich niet met hun specialiteit mocht bemoeien.

Wat is Bruno Ernst voor iemand?
Hij is vooral een zeer praktische man. Veel mensen verzinnen allerlei mooie plannen, maar voeren ze niet uit. Ernst begint gewoon aan dingen en laat zich niet afschrikken door het feit dat hij alles zelf moet regelen. Veel van zijn ideeën zijn langzamerhand groot geworden. Hij richtte bijvoorbeeld in 1961 in Oudenbosch de eerste volkssterrenwacht in Nederland op. Inmiddels zijn er meer dan dertig plaatsen in Nederland en België waar iedereen door een telescoop naar de hemel kan kijken, al heten ze tegenwoordig meestal publiekssterrenwacht. In het begin was de volkssterrenwacht niet meer dan een kamer waar Ernst zat en een kijker op het dak. Maar hij dééd het wel.

Op dezelfde manier is ook het tijdschrift Pythagoras begonnen. Andere mensen gaan bij elkaar zitten en zeggen tegen elkaar dat het goed zou zijn als er een tijdschrift over leuke wiskunde voor scholieren kwam. Ernst begon zo’n tijdschrift en deed ook daar in het begin alles zelf: stukken schrijven, plaatjes tekenen en de tijdschriften in elkaar zetten met lijm. Inmiddels bestaat Pythagoras al 45 jaar.

Wat heeft hij nog meer gedaan?
Hij heeft zo veel verschillende dingen gedaan, hij was bevriend met M.C. Escher en schreef boeken over zijn werk. Hij richtte de stichting Ars et Mathesis op die kunst op basis van wiskunde aanmoedigt. Hij werkte aan zonnewijzers en aan handschriften. Hij heeft zelf ook een prachtig handschrift dat uit duizenden herkenbaar is.

Waarom zijn veel van zijn initiatieven een succes?
Hij heeft altijd een originele invalshoek, volgens mij komt dat doordat hij alleen werkt aan onderwerpen die hij zelf interessant vindt. Er zijn veel mensen die wetenschap populariseren door uit te leggen wat ze zelf ergens anders gelezen hebben, en daar is niets op tegen. Maar Ernst wil het in eerste instantie zélf weten. Daardoor kiest hij van die aansprekende onderwerpen en brengt hij die zo leuk. En doordat hij altijd voor de klas stond, wist hij ook precies hoe hij dat moest doen

Een van de aardigste dingen van Ernst die ik me herinner, is een vertaling van de Sterrenbode van Galileo Galilei uit 1610. Dit was in de jaren zestig een uitgave van zijn volkssterrenwacht. Ernst had een andere broeder uit Oudenbosch delen uit het Latijn laten vertalen waarin Galilei beschrijft hoe hij voor het eerst met een telescoop naar de hemel kijkt en wat hij dan ziet. Dat was geweldig! Ernst liet zo zien, dat je met je eigen telescoop dezelfde ontdekkingen deed als Galilei. Zoiets was nergens anders te vinden.

Hoe kwam u op het idee om een symposium ter ere van hem te organiseren?
Eigenlijk was het onvermijdelijk dat er een keer iets voor hem georganiseerd werd – hij heeft zo veel gedaan. Ik heb hem gevraagd over welke onderwerpen hij graag eens iets zou horen. Hij kwam gelijk met een lijstje en op het symposium hebben we op zijn verzoek voordrachten over zwaartekrachtlenzen, oneindigheid en de geschiedenis van de sterrenkunde. Daarnaast hebben we als organisatie nog drie leuke onderwerpen uitgekozen: 's middags zal gesproken worden over vlakvullingen, planeten bij andere sterren en het tijdschrift Pythagoras.

Voor wie is het symposium interessant?
We organiseren het symposium in eerste instantie voor leraren, maar alle andere geïnteresseerden zijn van harte welkom. Het is voor iedereen mooi om te zien wat een bevlogen leraar als Bruno Ernst kan bereiken. En de onderwerpen van de lezingen beloven veel goeds.

Kijk hier voor meer informatie over het symposium.

(Ionica)